Pasjonujące przypadki kukurydzy

W roku 1492 Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę, a przy okazji odkrył dla Europy… kukurydzę. Kukurydza od najdawniejszych czasów odgrywała ogromną rolę w cywilizacjach Ameryki. Znajdowane w Meksyku formy uprawne kukurydzy datowane są na 3-3,5 tys. lat przed nasza erą, czyli ponad 5 tys. lat temu.  Kukurydza królowała w mitologii i życiu codziennym ludności. Wiele z amerykańskich plemion czciło ją jako boginię – była bowiem podstawą dobrobytu i  siły militarnej. Obrzędy religijne przyczyniały się do selekcji kukurydzy, a dzięki temu powstawały coraz doskonalsze formy, o wyższych plonach i lepszym dostosowaniu do klimatu. W XVI wieku uprawa jej rozciągała się od doliny rzeki Św. Wawrzyńca (pogranicze USA i Kanady) aż do obszarów obecnych Chile i Argentyny. Po przywiezieniu przez Kolumba ziarna kukurydzy do Hiszpanii, już po kilku latach rejon Andaluzji stał się obszarem wielkich upraw tej rośliny. Stamtąd przedostała się do sąsiednich krajów Europy Południowej, a potem na Bliski Wschód. Bardzo wcześnie znalazła się też w Afryce, gdzie Portugalczycy wprowadzili ją w Angoli. Potem stopniowo zaczęto ją uprawiać w całej Afryce Subsaharyjskiej. O szybkim jej rozprzestrzenianiu świadczy też galimatias nazewniczy. Nazwa „mahiz” pod jaką przywiózł ją Kolumb, prawdopodobnie pochodzi z języka Indian z wysp Karaibskich (Haiti).  Początkowo jednak we Francji zwano ją zbożem hiszpańskim, w Egipcie prosem syryjskim, w Turcji zbożem egipskim, a w Polsce pszenicą turecką.  Dzisiaj w Turcji używa się raczej nazwy ‘misir’, ale pośrednio wskazuje to, skąd kukurydza dotarła na tereny Polski. Aktualnie w różnych językach egzystuje przynajmniej kilkadziesiąt nazw, ale najbardziej popularne to pochodne słów: „mais, maize” – w krajach latynoskich i zachodniej Europy oraz „kukurydza” – w języku węgierskim, tatarskim i językach słowiańskich. Najbardziej jednak nośna wydaje się nazwa w języku bułgarskim: ‘carewica’ !! Około roku 1800 francuski farmaceuta i agronom A. Parmentier napisał, że „Kukurydza i ziemniak są najwspanialszym dobrem, które Stary Świat przejął od Nowego Świata”. Do dzisiaj jest to jak najbardziej aktualne. Przyznać trzeba, że w krajach o nieco chłodniejszym klimacie (np. w rejonie Morza Północnego czy Bałtyku) większą popularnością cieszyły się początkowo ziemniaki, a ich  uprawa stała się dominująca w wielu krajach. Doprowadziło to jednak do wielkiego krachu i głodu w wielu krajach Europy. Epidemia zarazy ziemniaka w Irlandii w latach czterdziestych XIX wieku była przyczyną wielkiego głodu, a efektem tego była śmierć głodowa lub emigracja ponad 2 milionów Irlandczyków. Zaraza rozprzestrzeniła się także na inne kraje Europy, znacząco ograniczając zbiory ziemniaków i pogarszając wyżywienie ludności w II  połowie XIX wieku. Do dziś zresztą zaraza jest jednym z głównych hamulców w uprawie ziemniaków. W kukurydzy było spokojniej – dopiero ogromny postęp jaki nastąpił w genetyce i uprawie w XX wieku sprawił, że to ona dominuje dziś w uprawach nie tylko w cieplejszych rejonach naszego globu, ale także w krajach klimatu umiarkowanego, zastępując niejednokrotnie ziemniaki. Podstawowym zadaniem rolnictwa jest, by jego produkcja zapewniła wyżywienie rosnącej ciągle populacji mieszkańców Ziemi. Jeśli więc mamy produkować coraz więcej żywności, wobec coraz mniejszej powierzchni gruntów uprawnych i konieczności dostosowania się do szybko ocieplającego się klimatu – trzeba stawiać na nowoczesne rozwiązania. Jest to dziś – na naszych oczach – realizowane w kukurydzy. W roślinie tej osiągniecia genetyki generują szybki postęp hodowlany, a do potrzeb nowych odmian opracowywane są wydajne i energooszczędne technologie uprawy. Spośród trzech gatunków – liderów światowej produkcji roślinnej największe możliwości produkcyjne i szybki postęp oferuje kukurydza. Już dziś roślina ta zapewnia 33% światowej produkcji ziarna, a łącznie z pszenicą i ryżem stanowi to aż 75% światowych zbiorów roślin zbóż. Postęp w hodowli kukurydzy obok wzrostu produkcyjności, zminimalizował także ryzyko jej uprawy w naszym kraju i innych krajach nadbałtyckich oraz umożliwił uzyskiwanie plonów porównywalnych do plonowania w rejonach o bardziej korzystnym klimacie. Warto pamiętać też, że kukurydza jest niezastąpiona jako całoroczna pasza w żywieniu bydła, a także jako najbardziej wydajna i wszechstronna roślina bioenergetyczna (współspalanie, produkcja biogazu czy bioetanolu).

                                                      prof. dr hab. Tadeusz Michalski

                                         Polski Związek Producentów Kukurydzy